บทเรียนที่ 3: การรู้เท่าทันจิต (จิตตานุปัสสนา)

จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน คือ การตั้งสติกำหนดพิจารณาจิต เพื่อให้รู้เท่าทันสภาวะของจิตที่เกิดขึ้นในปัจจุบันขณะ จิตโดยธรรมชาติแล้วเป็นสิ่งที่เปลี่ยนแปลงรวดเร็ว การมีสติรู้เท่าทันจึงเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งในการปฏิบัติธรรม

หลักการคือการใช้สติเฝ้าดูสภาวะต่างๆ ของจิตที่เกิดขึ้น เช่น:

• จิตมีราคะ (ความกำหนัด) ก็รู้ว่าจิตมีราคะ
• จิตปราศจากราคะ ก็รู้ว่าจิตปราศจากราคะ
• จิตมีโทสะ (ความโกรธ) ก็รู้ว่าจิตมีโทสะ
• จิตปราศจากโทสะ ก็รู้ว่าจิตปราศจากโทสะ
• จิตมีโมหะ (ความหลง) ก็รู้ว่าจิตมีโมหะ
• จิตฟุ้งซ่าน ก็รู้ว่าจิตฟุ้งซ่าน
• จิตหดหู่ ก็รู้ว่าจิตหดหู่
• จิตเป็นสมาธิ ก็รู้ว่าจิตเป็นสมาธิ

การรู้เท่าทันจิตนี้เป็นการ "ดู" หรือ "รู้" เฉยๆ โดยไม่เข้าไปตัดสิน ไม่กดข่ม และไม่คล้อยตามสภาวะนั้นๆ เมื่อสติมีกำลังมากขึ้น ผู้ปฏิบัติจะเห็นได้ว่าสภาวะของจิตเหล่านี้เป็นเพียงสิ่งที่เกิดขึ้น ตั้งอยู่ แล้วก็ดับไป ไม่ใช่ "ตัวเรา" หรือ "ของเรา" การฝึกฝนเช่นนี้จะนำไปสู่การปล่อยวางความยึดมั่นในจิต และทำให้จิตเป็นอิสระจากอำนาจของกิเลสได้ในที่สุด