สื่อการเรียนกรรมฐาน

คู่มือการเรียนการสอนกรรมฐาน

รายวิชา ๖๐๐ ๒๐๕

เกี่ยวกับรายวิชา

รายวิชากรรมฐานนี้ ศึกษาหลักสมถกรรมฐานและวิปัสสนากรรมฐานที่ปรากฏในคัมภีร์พระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา อนุฎีกา และปกรณ์วิเสส รวมทั้งรูปแบบการปฏิบัติกรรมฐานของสำนักต่างๆ ในสังคมไทย โดยเน้นหลักการทางทฤษฎีและการฝึกปฏิบัติ เพื่อให้ผู้เรียนเข้าใจหลักธรรม และสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในการปฏิบัติและการสอนได้อย่างถูกต้อง

วัตถุประสงค์การเรียนรู้

  • เข้าใจประวัติและวิวัฒนาการของการปฏิบัติกรรมฐานในพระพุทธศาสนา
  • สามารถแยกแยะความแตกต่างระหว่างสมถกรรมฐานและวิปัสสนากรรมฐาน
  • เรียนรู้วิธีการปฏิบัติกรรมฐานต่างๆ ตามหลักคัมภีร์
  • เข้าใจหลักมหาสติปัฏฐานสูตรและการนำไปปฏิบัติ
  • ศึกษากระบวนการของวิปัสสนาญาณ ๑๖ ขั้น
  • เรียนรู้เทคนิคการสอบอารมณ์กรรมฐานสำหรับพระวิปัสสนาจารย์

สารบัญ

01
ประวัติและวิวัฒนาการของการปฏิบัติกรรมฐาน
ศึกษาต้นกำเนิดและพัฒนาการของการปฏิบัติกรรมฐานตั้งแต่สมัยพระพุทธเจ้าจนถึงปัจจุบัน รวมถึงการแพร่กระจายในภูมิภาคต่างๆ
  • ประวัติกรรมฐานในสมัยพุทธกาล
  • การสืบทอดและพัฒนาการ
  • กรรมฐานในประเทศต่างๆ
02
กรรมฐานในประเทศไทยปัจจุบัน
การศึกษาสถานการณ์และรูปแบบการปฏิบัติกรรมฐานในสังคมไทยยุคปัจจุบัน พร้อมวิเคราะห์สำนักต่างๆ และแนวทางการพัฒนา
  • สำนักกรรมฐานไทยที่สำคัญ
  • วิธีการสอนแบบต่างๆ
  • ความท้าทายในยุคปัจจุบัน
03
สมถกรรมฐาน
ศึกษาหลักการและทฤษฎีของสมถกรรมฐาน การจำแนกประเภท องค์ประกอบสำคัญ และความสัมพันธ์กับวิปัสสนากรรมฐาน
  • ความหมายและความสำคัญ
  • ประเภทของสมถกรรมฐาน ๔๐
  • หลักการจำแนกและคัดเลือก
04
วิธีปฏิบัติสมถกรรมฐาน
วิธีการปฏิบัติสมถกรรมฐานแต่ละประเภทอย่างละเอียด ตั้งแต่การเตรียมตัว จนถึงการเข้าถึงฌานสมาบัติ
  • กสิณ ๑๐ - วิธีการปฏิบัติและพัฒนา
  • อสุภ ๑๐ - การพิจารณาความไม่งาม
  • อนุสติ ๑๐ - การระลึกถึงคุณพระรัตนตรัย
  • พรหมวิหาร ๔ - เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา
  • อาหาเรปฏิกูลสัญญา และจตุธาตุวัตถาน
  • อรูปกรรมฐาน ๔ - ฌานขั้นสูง
05
วิปัสสนากรรมฐาน
การศึกษาวิปัสสนากรรมฐานเพื่อพัฒนาปัญญา เข้าใจความจริงของธรรมชาติ และเส้นทางสู่การหลุดพ้น
  • ความหมายและความสำคัญของวิปัสสนา
  • กิจเบื้องต้นและการเตรียมตัว
  • อารมณ์วิปัสสนากรรมฐาน
  • วิธีการปฏิบัติตามแนวต่างๆ
  • การปฏิบัติตามหลักสติปัฏฐาน
  • ประโยชน์และผลที่ได้รับ
06
มหาสติปัฏฐานสูตร
ศึกษาพระสูตรสำคัญเรื่องการตั้งสติ ๔ ทาง เป็นหลักสำคัญในการปฏิบัติ วิปัสสนาภาวนาตามแนวพระพุทธเจ้า
  • แนวคิดและความหมายสติปัฏฐาน
  • ความสำคัญของการตั้งสติ
  • กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน
  • เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน
  • จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน
  • ธรรมานุปัสสนาสติปัฏฐาน
  • องค์ธรรมและอานิสงส์
07
วิปัสสนาญาณ
ศึกษากระบวนการพัฒนาปัญญาผ่านวิปัสสนาญาณ ๑๖ ขั้น จากการเริ่มต้น จนถึงการบรรลุมรรคผลนิพพาน
  • ความหมายและความสำคัญ
  • ธรรมอันเป็นปัจจัยให้เข้าถึงญาณ
  • กระบวนการวิปัสสนาญาณ ๑๖ ขั้น
  • การจำแนกและจุดประสงค์
  • อุปสรรคและแนวทางแก้ไข
08
การสอบอารมณ์กรรมฐาน
เทคนิคและวิธีการสำหรับพระวิปัสสนาจารย์ในการสอบสวนและแนะนำผู้ปฏิบัติ ให้มีความก้าวหน้าในการเจริญกรรมฐาน
  • ความหมายและความสำคัญของการสอบอารมณ์
  • รูปแบบและเทคนิคต่างๆ
  • เทคนิคตามแนวพระพุทธศาสนา
  • เทคนิคโดยพระวิปัสสนาจารย์ไทย
  • กระบวนการปรับแต่งอินทรีย์
  • การวินิจฉัยและแก้ไขปัญหา
หมายเหตุสำคัญ

เนื้อหาทั้งหมดในรายวิชานี้ อ้างอิงจากคัมภีร์พระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา อนุฎีกา และปกรณ์วิเสส ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย และมหามงกุฎราชวิทยาลัย รวมถึงประสบการณ์จากพระอาจารย์ ผู้เชี่ยวชาญด้านการปฏิบัติกรรมฐาน