บทเรียนที่ 3: การพิจารณาทุกข์

กิจในอริยสัจข้อที่ 1 (ทุกข์) คือ การกำหนดรู้ (ปริญญา) หมายถึง การใช้สติและปัญญาพิจารณาทำความเข้าใจในสภาวะของทุกข์ตามความเป็นจริง ไม่ใช่การนั่งเศร้าโศกหรือโอดครวญถึงความทุกข์ แต่เป็นการเผชิญหน้าและศึกษาทุกข์เพื่อให้เห็นแจ้งในธรรมชาติของมัน

การพิจารณาทุกข์สามารถทำได้โดยการโยนิโสมนสิการ หรือการพิจารณาโดยแยบคายลงไปในขันธ์ 5 (รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ) ว่าสิ่งเหล่านี้ล้วนตกอยู่ในกฎของไตรลักษณ์ คือ:

• อนิจจัง: ความไม่เที่ยงแท้ มีการเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไปเป็นธรรมดา
• ทุกขัง: ความทนอยู่ในสภาพเดิมไม่ได้ ถูกบีบคั้นด้วยการเปลี่ยนแปลง
• อนัตตา: ความไม่มีตัวตนที่แท้จริง ไม่สามารถบังคับบัญชาให้เป็นไปตามใจปรารถนาได้

เมื่อปัญญาเห็นแจ้งว่าทุกสิ่งทุกอย่างล้วนไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และเป็นอนัตตา จิตจะเริ่มคลายความยึดมั่นถือมั่นในสิ่งต่างๆ ลงได้ การกำหนดรู้ทุกข์จึงไม่ใช่การสร้างทุกข์เพิ่ม แต่เป็นกระบวนการที่นำไปสู่การปล่อยวางและเป็นพื้นฐานสำคัญในการก้าวไปสู่การดับทุกข์ (นิโรธ) ในลำดับต่อไป