บทเรียนที่ 2: การพิจารณากาย

การพิจารณากายเป็นอีกหนึ่งหัวข้อในกายานุปัสสนาสติปัฏฐาน เป็นการใช้สติและปัญญาพิจารณาลงไปที่ร่างกายนี้เพื่อให้เห็นความจริงตามธรรมชาติของมัน การพิจารณามีหลายรูปแบบ เช่น:

• การพิจารณาความเป็นปฏิกูล (อสุภะ): คือการพิจารณาว่าร่างกายนี้เต็มไปด้วยสิ่งที่ไม่สะอาด มีหนังหุ้มอยู่โดยรอบ เพื่อคลายความยึดติดในความสวยงามของร่างกายตนเองและผู้อื่น
• การพิจารณาโดยความเป็นธาตุ (ธาตุมนสิการ): คือการพิจารณาแยกแยะร่างกายนี้ออกเป็นธาตุ 4 ได้แก่ ธาตุดิน (ส่วนที่แข็ง) ธาตุน้ำ (ส่วนที่เอิบอาบ) ธาตุไฟ (ความร้อนในร่างกาย) และธาตุลม (การเคลื่อนไหว) เพื่อให้เห็นว่าร่างกายเป็นเพียงการประชุมกันของธาตุตามธรรมชาติ ไม่ใช่ตัวตนของเรา
• การพิจารณาซากศพ (นวสีวถิกา): คือการพิจารณาร่างกายที่ตายแล้วในสภาพต่างๆ ตั้งแต่เริ่มตายใหม่ๆ จนเน่าเปื่อยและเหลือแต่กระดูก เพื่อให้เห็นวัฏจักรของร่างกายและน้อมเข้ามาเปรียบเทียบกับร่างกายของตนว่าก็จะต้องเป็นเช่นนั้นเหมือนกัน

จุดมุ่งหมายของการพิจารณากายคือการทำลายความยึดมั่นถือมั่นว่า "กายนี้เป็นของเรา" หรือ "เราเป็นกายนี้" เมื่อปัญญาเห็นแจ้งในความจริงของร่างกายแล้ว จิตจะคลายจากความกำหนัดยินดีและเกิดความเบื่อหน่าย (นิพพิทา) ซึ่งเป็นทางไปสู่ความหลุดพ้นต่อไป